SULTAN II. ABDÜLHAMİD HAN DÖNEMİ EĞİTİM SİSTEMİNE KUŞBAKIŞI

Türkiye’nin modernleşme tarihi denildiğinde Sultan II. Abdülhamid Han döneminin mütalaa edilmesi elzemdir. Nitekim bu dönemde Tanzimat ile başlayan reformlar idame ettirilerek ülke genelinde yaygınlaştırılmıştır. Bunun yanı sıra günümüzde varlığını devam ettiren birçok müessese de Sultan Hamid’in padişahlığında kurulmuştur.

İlköğretim

İlköğretim zorunluluğu tarihimizde ilk kez II. Mahmud zamanında dile getirilmiş, ancak o dönemde istenilen sonuçlar elde edilememiştir. Sultan II. Abdülhamid Han zamanına gelindiğinde ise ilköğretim zorunluluğu anayasada apaçık ifade edilerek resmiyete geçmiştir. Sultan Hamid devri ilköğretim sisteminde ilkokul çağına gelmiş her çocuğun eğitim alması zorunlu kılınmıştır. Bununla birlikte her çocuk ücretsiz eğitim alma hakkına sahiptir. Sultan II. Abdülhamid Han devrinde özellikle kız çocuklarının okutulması üzerine yoğun çaba sarf edildiği görülmektedir.

1891 yılı İstanbul ve Kasabalar İbtidai Mektepleri müfredatında Elifba, Kur’an-ı Kerim, Tecvid, İlmihal, Ahlak, Sarf-ı Osmani, İmla, Kıraat, Mülahhas Tarih-i Osmani, Muhtasar Coğrafya-yı Osmani, Hesap, Hüsn-i Hat dersleri yer alırken aynı yılın Taşra Köy İbtidaileri müfredatında ise Elifba-yı Osmani, Ecza-yı Şerife, Kur’an-ı Kerim, İlm-i Hal, Hesab-ı Zihni, Kıraat, Hat, Kur’an-ı Kerim ma’a Tecvid, Hesap, Hat ve İmla dersleri yer almaktadır.

Ortaöğretim

1869 yılında Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile medrese eğitimi yerine modern eğitim sistemine geçilmiştir. Ancak yeni düzenlemeyle birlikte açılması planlanan idadilerin sayısı yeterli seviyeye çıkarılamamıştır. Sultan II. Abdülhamid tahta geçtiğinde ise maarif meclisleri kurulmuş ve idadilerin sayısı artırılmıştır. Bursa, Edirne, Yanya ve Çanakkale başta olmak üzere pek çok vilayet merkezinde idadiler açılmıştır. İdadilerin sayısı 1892’ye gelindiğinde 34’e, 1894-1895’e gelindiğinde 55’e ve 1906 yılına gelindiğinde 93’e ulaşmıştır.

1902 yılı idadiler müfredatında Ulum-ı Diniye ve Ahlakiye, Arabi, Farisi, Türkçe, Kitabet, Usul-i Tahrir, Fransızca, Kavanin, İlm-i Servet, Hesap, Hendese, Cebir, Müsellesat, Kozmografya, Mihanik, Fizik, Kimya, Mevalid, İlm-i Eşya, Malumat-ı Ziraiye ve Sıhhiye, Coğrafya, Tarih-i İslam ve Osmani, Usul-i Defteri, Hüsn-i Hat, Resim ve Elsine dersleri yer alırken idadilerin Ziraat şubelerinde ise Ulum-ı Diniye ve Ahlakiye, Arabi, Farisi, Türkçe, Fransızca, Hesap, Hendese, Coğrafya, Tarih, İlm-i Eşya, Kitabet, Hüsn-i Hat, Resim, Mevalid-i Selase, Ameliyat-ı Ziraiye, Zirai Usul-i Defteri, Coğrafya-yı Zirai, Hikmet ve Kimyanın Ziraate Tatbiki ve İlm-i Ahval-i Cevv, Fenn-i Ziraat, Nebabat-ı Ziraiye, Bağcılık ve Fenn-i İşçar, Ziraat Makineleri, Sanayi-i Ziraiye, Fenn-i İhtina ve Hıfzısıhha-yı Hayvanat ve İlm-i Servetin Ziraate Tatbiki dersleri yer almaktadır.

Yükseköğretim

Sultan II. Abdülhamid Han döneminde ilk ve ortaöğretimde cereyan eden gelişmeler, Yükseköğretim ile devam etmiştir. Bu dönemde ilim adamı yetiştirmek amacıyla Darülfünun-ı Şahane; mülki amir yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Mülkiye-i Şahane; “Kavanin-i adliye ve siyaset-i devlet-i aliyenin ve hukuka müteallik usul ve fünunun talim ve tedrisine mahsus olmak” amacıyla Mekteb-i Hukuk-ı Şahane; ülkede modern tıbbın geliştirilmesi ve öğretim kadrosunun güçlendirilmesi amacıyla Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane; sivil hekimleri yetiştirmek üzere Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye; ülkedeki baytar ihtiyacını karşılamak üzere Mülkiye Baytar Mektebi; Mühendishane-i Berri-i Hümayun’a bağlı olarak Hendese-i Mülkiye Mektebi; güzel sanatlar eğitimi vermek üzere Sanayi-i Nefise Mektebi; ülkede ticaretin gelişmesi ve Müslümanların ticari hayatta etkili olması için Hamidiye Ticaret Mektebi; dış işlerinde çalışan memurlara yabancı dil öğretmek amacıyla Lisan Mektebi ve öğretmen yetiştirilmesi için Darülmuallimin-i Aliye kurulmuştur.

Sultan II. Abdülhamid Han döneminde inkişaf eden eğitim sistemi, Türkiye’nin istikbalini etkilemekte muvaffak olmuştur. Nitekim kaliteli bir eğitim sistemi nitelikli öğrencileri doğurmuş ve bu öğrenciler Cumhuriyet’in kurulmasına ön ayak olmuşlardır.